Kêu gọi vốn cộng đồng (crowdfunding) là một phương thức huy động vốn từ nhiều nhà đầu tư, thông qua các nền tảng trực tuyến. Phương thức này đang ngày càng phổ biến trên thế giới, đặc biệt là ở các nước phát triển, nơi mà khung pháp lý đã được định hình rõ ràng. Tuy nhiên, tại Việt Nam, khung pháp lý liên quan đến kêu gọi vốn cộng đồng vẫn còn sơ khai và cần được phát triển thêm để tạo điều kiện cho sự tăng trưởng bền vững của hình thức này.

Khung Pháp Lý Về Kêu Gọi Vốn Cộng Đồng Tại Việt Nam: Sơ Khai Và Thiếu Hụt

Tại Việt Nam, kêu gọi vốn cộng đồng hiện chưa có một bộ luật cụ thể nào điều chỉnh trực tiếp. Các doanh nghiệp khởi nghiệp chủ yếu phải dựa vào các quy định pháp luật liên quan như:

• Luật Doanh nghiệp 2020: Dù có đề cập đến các phương thức huy động vốn, nhưng chưa đi sâu vào các quy định dành riêng cho crowdfunding.
• Luật Chứng khoán 2019: Điều chỉnh hoạt động phát hành chứng khoán, nhưng vẫn chưa đầy đủ để bao quát hết các khía cạnh của kêu gọi vốn cộng đồng.
• Nghị định 86/2016/NĐ-CP về dịch vụ tài chính tiêu dùng: Có nhắc đến việc huy động vốn, nhưng cũng chưa cụ thể cho hoạt động crowdfunding.

Vì chưa có khung pháp lý cụ thể, các doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong việc xác định quyền và nghĩa vụ pháp lý của mình khi tham gia kêu gọi vốn cộng đồng, dẫn đến nguy cơ gặp phải các rủi ro pháp lý và tài chính.

So Sánh Với Các Nước Phát Triển: Bài Học Từ Mỹ, Anh Và EU

Trong khi Việt Nam còn loay hoay với khung pháp lý cho crowdfunding, các nước phát triển như Mỹ, Anh, và EU đã có những bước tiến dài trong việc điều chỉnh hoạt động này:

• Mỹ: Đạo luật JOBS (Jumpstart Our Business Startups) được thông qua vào năm 2012 là một cột mốc quan trọng, cho phép các doanh nghiệp nhỏ và startup dễ dàng huy động vốn qua các nền tảng crowdfunding mà không phải tuân thủ toàn bộ các quy định khắt khe về chứng khoán.
• Anh: Financial Conduct Authority (FCA) đã quy định rõ ràng về hoạt động kêu gọi vốn cộng đồng, yêu cầu các nền tảng phải đăng ký và tuân thủ những quy định về bảo vệ nhà đầu tư.
• EU: Năm 2020, EU đã ban hành một bộ quy định chung cho các quốc gia thành viên về crowdfunding, tạo ra một thị trường chung cho các nền tảng và nhà đầu tư, đảm bảo tính minh bạch và bảo vệ quyền lợi cho tất cả các bên tham gia.

Việc so sánh với các nước phát triển cho thấy Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung pháp lý để tạo điều kiện cho hoạt động kêu gọi vốn cộng đồng phát triển, đồng thời bảo vệ quyền lợi cho các nhà đầu tư.

Những Nền Tảng Crowdfunding Tại Việt Nam: Khởi Đầu Nhưng Còn Khiêm Tốn

Kêu gọi vốn cộng đồng, một khái niệm tưởng chừng như đơn giản nhưng lại mang trong mình sự phức tạp, đầy rủi ro và cơ hội. Từ việc nhận phần thưởng cho đến quyên góp thuần túy, mỗi hình thức đều mang một bản chất riêng, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng của nhà đầu tư. Hình thức dựa trên phần thưởng (Reward-based crowdfunding) cho phép người đóng góp nhận lại sản phẩm hoặc dịch vụ từ dự án, nhưng luôn tiềm ẩn nguy cơ không đạt được kỳ vọng. Trong khi đó, hình thức dựa trên quyên góp (Donation-based crowdfunding) lại mang đến sự thuần khiết, không mong đợi lợi nhuận, chỉ đơn giản là sự ủng hộ đầy tình người. Các hình thức dựa trên nợ (Debt-based crowdfunding hoặc Peer-to-peer lending) và dựa trên cổ phần (Equity-based crowdfunding) lại chứa đựng những phức tạp về tài chính, khi nhà đầu tư không chỉ cho vay hay mua cổ phần, mà còn phải đối mặt với sự bất định của thị trường, những rủi ro tài chính tiềm ẩn.

Ở Việt Nam, các nền tảng crowdfunding đã bắt đầu chớm nở, nhưng vẫn còn khiêm tốn so với tiềm năng của thị trường. Những cái tên như FundStart, Comicola hay Betado đã tạo nên những dấu ấn nhất định, từ việc hỗ trợ các dự án công nghệ, sáng tạo đến việc giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa tìm kiếm nguồn vốn. Tuy nhiên, số lượng và quy mô của các nền tảng này vẫn còn hạn chế, như những hạt giống vừa gieo xuống, cần thêm thời gian và sự chăm sóc từ chính sách của nhà nước để có thể nảy mầm và phát triển mạnh mẽ hơn. Sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ phía chính phủ sẽ là yếu tố quan trọng giúp những mầm non này trưởng thành, mang lại lợi ích lớn hơn cho nền kinh tế khởi nghiệp của Việt Nam.

Một ví dụ điển hình cho sự đột phá trong lĩnh vực này là MetaDAP (Meta Digital Asset Platform), một startup mới tại Việt Nam. Một trong những ưu điểm nổi bật của MetaDAP là khả năng chuyển nhượng khoản đầu tư một cách linh hoạt. Nhà đầu tư có thể chuyển nhượng khoản đầu tư của mình cho người khác thông qua nền tảng mà không gặp phải các rào cản pháp lý hoặc quy trình phức tạp. Điều này mở ra cơ hội lớn cho việc tăng tính thanh khoản của các khoản đầu tư, một yếu tố thường bị giới hạn trong các mô hình kêu gọi vốn cộng đồng truyền thống. MetaDAP cũng đặc biệt chú trọng đến việc áp dụng công nghệ blockchain để tăng cường tính bảo mật và minh bạch. Mọi giao dịch trên nền tảng đều được ghi lại và kiểm tra bởi hệ thống, giúp đảm bảo rằng các nhà đầu tư có thể theo dõi và kiểm soát các khoản đầu tư của mình một cách dễ dàng và minh bạch. Công nghệ này không chỉ giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền tảng trong bối cảnh thị trường Việt Nam đang dần phát triển.

Với sự ra đời của MetaDAP, thị trường kêu gọi vốn cộng đồng tại Việt Nam đang chứng kiến sự thay đổi đáng kể, khi các doanh nghiệp khởi nghiệp có thêm nhiều lựa chọn hơn trong việc huy động vốn. MetaDAP không chỉ mở ra cơ hội mới cho các doanh nghiệp mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế kỹ thuật số tại Việt Nam. Tuy nhiên, để phát huy hết tiềm năng, MetaDAP cần tiếp tục nhận được sự hỗ trợ từ khung pháp lý và các chính sách khuyến khích từ phía nhà nước.

Kêu gọi vốn cộng đồng là một phương thức huy động vốn đầy tiềm năng, đặc biệt là trong bối cảnh khởi nghiệp và sáng tạo đang phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội này, việc xây dựng một khung pháp lý cụ thể và rõ ràng là điều cần thiết. So với các nước phát triển, Việt Nam còn nhiều việc cần làm để tạo ra một môi trường pháp lý thuận lợi cho crowdfunding. Các doanh nghiệp cần nhận thức rõ ràng về các quy định hiện hành và lựa chọn các nền tảng phù hợp để kêu gọi vốn một cách hiệu quả và an toàn.

Tài liệu tham khảo:

• Financial Conduct Authority. (2020). A Review of Crowdfunding Regulation. Financial Conduct Authority. Truy cập từ https://www.fca.org.uk/publications.
• European Union. (2020). Regulation (EU) 2020/1503 of the European Parliament and of the Council of 7 October 2020 on European Crowdfunding Service Providers (ECSP) for business. Official Journal of the European Union. Truy cập từ https://eur-lex.europa.eu.
• Chính phủ Việt Nam. (2016). Nghị định 86/2016/NĐ-CP về dịch vụ tài chính tiêu dùng. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia.
• Quốc hội Việt Nam. (2020). Luật Doanh nghiệp. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia.
• Quốc hội Việt Nam. (2019). Luật Chứng khoán. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia.
• U.S. Securities and Exchange Commission. (2012). Jumpstart Our Business Startups (JOBS) Act. Truy cập từ https://www.sec.gov/spotlight/jobs-act.shtml.

Đại diện dự án RETX (thuộc công ty MetaDAP) trình bày tại Cuộc thi khởi nghiệp đổi mới sáng tạo thành phố Đà Nẵng năm 2024. Nguồn: startupdanang.vn

Sinh viên đang tập pitching cho lớp thực hành kêu gọi vốn tại trường đại học Đông Á

Nguồn: Đại học Đông Á

Tập huấn lớp pitching kêu gọi vốn cho sinh viên tại trường đại học Đông Á

Nguồn: Đại học Đông Á

Phan Lê Quỳnh Hoa